Korenmolen

Het meest opvallende gebouw van het gehucht Wittebrug was ongetwijfeld de grote korenmolen, de Vier Winden; al van verre te zien. Het gaat om een stellingmolen: een molen waarvan de wieken worden getuigd vanaf een hoge omloop (stelling) met daaronder een grote bergplaats, die tevens zorgt voor extra hoogte hetgeen de windvang ten goede komt.

De molen werd gesticht in 1850 maar ging al in 1873 door brand verloren. De ruïne werd pas opgeruimd in 1888 toen de grond nodig was voor de aanleg van de Nieuwe Parklaan en de stichting van het nieuwe villapark: het Wittebrugpark.

Ten behoeve van de navigatie is deze pagina ingedeeld in enkele secties:

• De molen in het Kadaster
• Wijkbeschrijving en 'Ons Oude Buurtje'
• Kartografie 1
• Alexine Tinne's foto
• Kartografie 2
• De molen en de duimstok
• 1860 - 2014

De molen in het Kadaster

Ieteke Kapteijn deed onderzoek in het Kadaster naar het levensverhaal van de molen. Hier volgt het relaas van haar bevindingen.

De Vier Winden was een initiatief van meester-metselaar Pieter Schroot die daartoe in 1848 bij de Witte Brug een fors stuk grond van 37 are had gepacht van de Gemeente. Omstreeks 1850 wordt de stichting van de molen door het Kadaster geregistreerd in Sectie A met drie perceelnummers:

• 4128 (erf)
• 4129 (korenmolen)
• 4130 (bergplaats)

In 1857/1858 wordt de molen, samen met de erfpachtsrechten, verkocht aan Petrus Paulus Burgerman. Daarna blijft het stil in het Kadaster tot op 20 maart 1873 uit een simpele aantekening blijkt: 'de korenmolen is afgebrand'.

De brand wordt niet alleen gesignaleerd door het Kadaster; Herman Breusers vond in het jaarverslag van de Gemeente over 1873 de volgende kanttekening: 'Slechts zeven branden hebben wij in het geheele jaar te vermelden, waarvan de volgende van minder of meer beteekenis waren: ...op 20 maart in den korenmolen De vier winden aan het Kanaal, die geheel is uitgebrand. Door de spuit van de Grenadiers en Jagers en de stoombrandspuit werd daarbij dienst gedaan.  ....'.

Burgerman blijkt niet van zins de molen te gaan herbouwen en verkoopt in 1874 zijn rechten aan nazaten van Pieter Schroot (de initiatiefnemer uit 1848); zowel de grond als 'wat zich daarop nog mocht bevinden van een afgebrande molen'. Tenslotte, in 1882, wordt Abraham van Stolk de laatste eigenaar die echter in 1888 afstand doet 'door vervallen van de erfpachtsrechten'. Met name de transactie van 1882 lijkt geïnspireerd door speculatie, in het zicht van veranderende bestemmingen: de Gemeente wil hier een Nieuw Park (lees: villapark) stichten dat zal worden ontsloten door de Nieuwe Parklaan.

Wijkbeschrijving en 'Ons Oude Buurtje'.

In de wijkbeschrijving van de Gemeente blijft de episode van de molen beperkt tot het slopen van de ruïne in 1888/1889:

'Voor de aanleg van het villaparkje Wittebrug moesten de ruïne van de afgebrande korenmolen 'De Vier Winden' en een bierbrouwerij worden gesloopt'.

De kroniekschrijver van Wittebrug, Willem van Noord, is nauwelijks informatiever en even zwijgzaam t.a.v. de stichtingsdatum van de molen en de datum van de brand. Wel geeft Van Noord in 'Ons Oude Buurtje' een gedetailleerd en kleurrijk verslag van de brand en een summiere duiding van de locatie van de molen-ruïne:

'naast de brug, ongeveer op de plek die nu loswal is'.

Kartografie 1

Het toenmalige kadasternummer is weliswaar bekend maar de levering van de kartografische gegevens van het terrein blijkt voor het Kadaster te hoog gegrepen. Gelukkig bestaat er een gedetailleerde kaart uit 1872, vervaardigd door F. Verstijnen, 'landmeter bij het Kadaster', waarop de locatie van de molen staat aangegeven.

Bovenstaande vergroting is ontleend aan onderstaande foto waarop, naast de molen, ook de Witte Brug staat afgebeeld: