Rudolf Steinerkliniek

Van Heemskerck exposeerde ook op deze tentoonstelling. Zij hing de nieuwe kunst aan en haar schilderijen kenmerkten zich door een streng architectonische compositie, maar waren tegelijkertijd erg beweeglijk. Beide vriendinnen waren grote voorvechtsters van de antroposofie. Na deze ontmoeting volgden er vele bezoeken van Buijs aan beide dames en al snel werd ook Zeylmans in het gezelschap opgenomen.Er werd niet alleen over kunst gesproken, maar ook over antroposofie. Na een tijdje schonk Marie aan Willem een geldbedrag, zodat hij na zijn studie medicijnen niet naar Nederlands-Indië hoefde. Zij stimuleerde hem om zich te specialiseren als psychiater en hoopte dat hij in de toekomst een sanatorium zou oprichten voor geesteszieken, waar haar zusje Joanna Elisabeth, die psychiatrisch patiënte was, dan kon verblijven. Als schilderes was Jacoba erg geïnteresseerd in kleuren en sprak daarover veel met Willem, die ervan overtuigd was dat kleuren een bepaalde uitwerking op de menselijke ziel hadden. Via een contact van Jacoba kon hij zich in Leipzig verder bekwamen in de kleurentheorie voor zijn proefschrift 'De werking der kleuren op het gevoel'. Hiermee legde hij de grondslag voor de kleurentherapie in de latere Rudolf Steinerkliniek.

In 1920 reisde Willem naar Dornach in Zwitserland, waar zijn verloofde Ingeborg Droogleever Fortuyn euritmie, een destijds nieuwe bewegingsleer, studeerde. Daar woonde hij een voordracht bij van de grondlegger van de antroposofie, Rudolf Steiner (1861-1925) die grote indruk op hem maakte. De volgende dag sprak hij uitvoerig met Steiner over ervaringen met de werking van kleuren. Ze waren beiden van mening dat kleuren een therapeutische werking op de geest hadden. Een jaar later was Willem weer in Dornach om het Goetheanum, een ontwerp van Rudolf Steiner waarin het antroposofische instituut was gevestigd, te bezoeken. Dit organische gebouw was net een levend wezen en maakte enorme indruk op hem.

Op aanmoediging van Rudolf Steiner besloot Willem, inmiddels psychiater, antroposofische voordrachten te houden in Nederland en een eigen kliniek in Den Haag op te richten om in zijn levensonderhoud te voorzien. Op 15 november 1923 werd in een herenhuis aan het Prinsevinkenpark 24 een klein rusthuis voor 7 patiënten geopend (onder wie de zus van Marie). Rudolf Steiner verrichtte de opening. Nog diezelfde maand werd Willem Zeylmans voorzitter van de beginnende antroposofische beweging in Nederland.

Omdat het rusthuis aan het Prinsevinkenpark al spoedig te klein was voor het groeiende aantal patiënten, kwam de gedachte op om een grotere echte en antroposofische kliniek te bouwen. Zeylmans’ schoonvader, Droogleever Fortuyn, die wethouder Openbare Werken in Den Haag was, zorgde ervoor dat op een duintop tussen Den Haag en Scheveningen gebouwd mocht worden. Susanna Bouricius, een zeer vermogend lid van de Antroposofische Vereniging, zou de hele bouw en de inrichting van de nieuwe kliniek financieren. Willems vriend Jan Buijs werd als architect gevraagd en hij kreeg de opdracht de kliniek zo te ontwerpen dat de Steineriaanse vormgeving erin herkenbaar zou zijn. Buijs had echter een grote voorliefde voor de hypermoderne stijl van de Nieuwe Zakelijkheid die aansloot bij zijn socialistische ideeën en had geen affiniteit met de antroposofische bouwkunst.

Om zich de organische architectuur eigen te maken, reisde Buijs naar Dornach. Het kostte hem echter heel wat tijd en moeite om een organisch ontwerp voor de kliniek te maken, dat aansloot bij de ideeën van Willem Zeylmans. Later distantieerde Buijs zich van zijn ontwerp nadat collega’s zich ongunstig hadden uitgelaten over het gebouw.

Het oude gebouw werd gerenoveerd en geschikt gemaakt voor kantoor- en therapieruimten, zoals ergotherapie, fysiotherapie, euritmie en kunstzinnige therapie. De vroegere operatiekamer werd vergaderkamer voor het bestuur, er kwam een huiskamer, een bibliotheek, kapsalon en pedicure. In het souterrain kwam de activiteitenruimte voor de bewoners en in de kap een grote zaal voor feesten en toneel. De puntig gevormde kamer in de 'boeg van het schip' werd kapel.

De oudbouw werd omgedoopt tot Raphäelhuis en de nieuwbouw tot Tobiashuis. Zij zijn met elkaar verbonden door een ondergrondse gang. De Rudolf Steinerkliniek ging Rudolf Steiner Verpleeg- en Therapiehuis heten.

Literatuur

'Een schip in de duinen', Het Rudolf Steiner Verpleeg-en Therapiehuis in beeld door Ineke van der Duijn Schouten

'Jan Buijs, architect van de Volharding', 's Gravenhage 1983 door C.M. Rehorst

'Rudolf Steinerkliniek: organisch bouwwerk' Haagsche Courant 12-11-1984

¹Antroposofie

De antroposofische beweging werd in 1912 opgericht door Rudolf Steiner. Grondslag van Steiners denken is de gedachte dat al het zijnde een geestelijke afkomst heeft. De mens heeft echter door het materialisme de eenheid met het leven en met de wereld verloren. De weg naar de geest kan door oefening en scholing worden teruggewonnen, waarbij er harmonie tussen lichaam en ziel bereikt moet worden.

Steiner was niet alleen de grondlegger van de antroposofie, maar ook de inspirator, leider, inhoudgever en vormgever. Dat gold ook voor de architectuur. Hij bedacht een voor de antroposofie geëigende architectuur, die in overeenstemming was met de antroposofische levensovertuiging en een positieve invloed had op de ziel (deze architectuur was de tegenpool van het rationalistisch bouwen van het functionalisme). Zo creëerde Steiner een eigen architectuurstroming, die bekend werd onder de naam antroposofische of organische architectuur. Kenmerkend waren de natuurlijke vormen, de golvende lijnen en de weinige rechte hoeken. In het Goetheanum in Dornach werd deze vormgeving voor het eerst zichtbaar. Hier overheersen ronde vormen in koepels en raamomlijstingen. Steiner was geen geschoold architect en boetseerde zijn maquettes om tot een mooi plastisch resultaat te komen. Later veranderde zijn architectuur en werden meer hoekige vormen gebruikt.