Kaarten en plattegronden
Kaartenmakers vermelden op hun kaarten het jaar waarin de kaart is uitgegeven en suggereren daarmee dat het gaat om een momentopname die geldt voor de gehele kaart. De werkelijkheid is ingewikkelder; een nieuwe uitgave wordt veelal gebaseerd op een vorige kaart met een selectie uit de wijzigingen die zich sindsdien hebben voorgedaan of die binnenkort verwacht worden. Voor dit laatste houden kaartenmakers het oog op de politieke discussie over uitbreidingsplannen waarbij ook belanghebbende projectontwikkelaars een rol spelen. Projectontwikkelaars en aannemers die er belang bij hebben dat uitbreidingsplannen al in een vroeg stadium een (fictief) leven beginnen op informatieve kaarten en plattegronden. Vanwege dit complexe krachtenveld kan, voor het volgen van de geschiedenis, aan het gebruik van kaarten en plattegronden geen absolute betekenis worden toegekend.
Een 'Nieuw Park' en het 'Park in Aanleg' op kaarten. De evolutie in het denken over dit nieuwe park kan aardig gevolgd worden door opeenvolgende kaarten van het gebied naast elkaar te leggen. De geraadpleegde kaarten bevinden zich in de online verzameling kaarten en plattegronden van het Haags Gemeentearchief. Meestal gaat het om kaarten en inzetkaarten waarvan na een eeuw kennelijk geen ongebruikt en ongeschonden exemplaar meer ter beschikking stond. Kaarten die hieronder worden getoond zijn, waar nodig, met knip- en plakwerk gerestaureerd.
1889: Op kaart HGA-KP-042 (kaartenmaker Van Holkema en uitgever Van Hoogstrate & Zn) is het Nieuw Park nog nadrukkelijk afwezig. Het terrein lijkt vooralsnog slechts in gebruik bij de Gemeentelijke Afzanderij; van een Nieuw Park is nog niets te zien.
1892: HGA-KP-038. Van Holkema laat op het terrein van het latere Westbroekpark nog steeds het beeld bepalen door de afzanderijvaarten. De Nieuwe Parklaan is inmiddels aangelegd en het tracé vermijdt met een ruime bocht het terrein van de voormalige afzanderij waar een belangrijk deel van het nieuwe park was geprojecteerd. De verkeerstechnische complicatie bij de 'raking' van Badhuisweg en Nieuwe Parklaan is daarbij kennelijk voor lief genomen. Op deze kaart uit 1892 is nog geen enkele vermelding van een Nieuw Park op het terrein van de voormalige afzanderij te vinden; kennelijk telt kaartenmaker Van Holkema zijn knopen en vindt het nog te vroeg.
1895: HGA-KP-035. Van Holkema c.s. wagen het er op.
De afzanderijvaarten zijn verdwenen en vervangen door een Nieuw Park (waarvan hierboven een fragment) met contouren van fictieve villa's, gelegen aan fictieve wegen. Om de gesuggereerde villacontouren op deze webpagina te tonen is het kaartfragment vergroot weergegeven.
Uiteraard is het onwaarschijnlijk dat Van Holkema de artistieke detailleringen zelf bedacht heeft; wellicht zijn ze overgenomen van eerdere plannen die weer kwamen bovendrijven. Met de actuele werkelijkheid van 1895 hadden ze weinig uitstaande.
Het getoonde kaartfragment is afkomstig van een 'inzetkaart' rechtsboven op HGA-KP-035 die ook in ander opzicht getuigt van een (voor een kaartenmaker) opmerkelijke creativiteit: de Nieuwe Duinweg en het Kanaal zijn weergegeven onder een hoek van ca. 70 graden terwijl ze in werkelijkheid loodrecht op elkaar staan. Deze 'vervorming' versterkt de indruk dat de getoonde detailleringen van het Nieuw Park niet afkomstig zijn van kaartenmaker Van Holkema zelf maar dat ze hem zijn aangeleverd en dat ze zonder verificatie of relativering zijn overgenomen, als ware het een 'ingezonden mededeling'. Nog merkwaardiger is dat de beschreven 'vervorming' op kaart HGA-KP-211 uit 1902 (zeven jaar later) opnieuw voorkomt en nog steeds niet was gecorrigeerd.1897: HGA-KP-127.
Minder drieste kaartenmakers beperkten zich tot de voorzichtige aanduiding Park in Aanleg en deze voorzichtigheid zou een tiental jaren aanhouden; de telkens terugkerende 'wegenkaart' (maar zonder de villacontouren) illustreert echter dat de kaartenmakers bleven geloven in de aanleg van een villapark dat op een aantal plaatsen aansloot bij bebouwde straten in de omgeving: Rijslag, Kapelweg, Nieuwe Duinweg, Nieuwe Parklaan, (Verlengde) Van Lennepweg en Wagenaarweg.
Op bovenstaande kaart is de bebouwing uit 1895 langs het begin van de Nieuwe Parklaan voor het eerst geregistreerd. Naast het Hotel Wittebrug gaat het om de buren met huisnummers 1+3+5, alsmede de overburen met huisnummers 2+4, 6+8 en 10+12. De (Verlengde) Van Lennepweg tussen de Wagenaarweg en de Nieuwe Parklaan moest nog worden aangelegd.
1902: HGA-KP-211.
Kaartenmaker Van Holkema, nu samen met Warendorf, blijft op de lijn van het Nieuwe Park en gaat zelfs iets verder dan HGA-KP-035 uit 1895: er loopt een tramlijn door het Nieuwe Park! Komende uit de stad over de Koninginnebrug (= de Witte Brug) loopt het tracé over de Nieuwe Parklaan tot aan de kruising met de (Verlengde) Wagenaarweg en gaat vervolgens langs de (Verlengde) Wagenaarweg het Nieuwe Park binnen, op weg naar de Kapelweg en de Nieuwe Duinweg. Het is onbekend waar deze gedachtekronkel vandaan komt en wat er is gebeurd tussen 1895 en 1902 waardoor dezelfde kaartenmaker nogmaals en met nieuwe nadruk op het verkeerde paard wedt.
1903: HGA-KP-126; het uitbreidingsplan van Lindo
I.A. Lindo, directeur Gemeentewerken kwam in 1903 met een uitbreidingsplan dat geïllustreerd werd met een stadsplattegrond; daaruit bovenstaand fragment, waar nog juist de verbreding van de Pompstationsweg en van het begin van de Badhuisweg zichtbaar zijn, alsmede een nieuw aan te leggen weg door de Nieuwe Scheveningse Bosjes naar het Belgisch Park. Voor de rest is het getoonde fragment een geschiedenisles van het gebied: de afzanderijvaarten, de Nieuwe Parklaan met een groeiend aantal villa's, de 'Electrische tramweg', de villa's langs de (Verlengde) Van Lennepweg, de Bor(r)weg, .... En, uiteraard, het Park in Aanleg, met het wegenplan, maar zonder de artistieke uitbreiding met villacontouren die in 1895 de geloofwaardigheid van het Nieuw Park allure gaven. Het Nieuw Park verdwijnt nu van de agenda; het blijft voorlopig een Park in Aanleg en dat kan van alles worden. De strijd om een invulling van dat begrip wordt hervat.
1909: HGA-KP-063; het uitbreidingsplan uit 1908 van Berlage.
De grote Berlage kwam in 1908 met een ingrijpend uitbreidingsplan dat vooral opviel door de 'wereldhoofdstad', ontworpen door de architect De Bazel die zijn ideologische inspiratie putte uit contacten met de Scheveningse arts Eijkman. O.a. Lindo wierp zich op als de beschermer van het duingebied en maakte korte metten met de wereldhoofdstad.
Maar ook het Park in Aanleg ontsnapte niet aan Berlage's aandacht. In bovenstaand kaartfragment heeft Berlage, op het sjabloon van het slapende Park in Aanleg, een tentoonstellingsterrein geprojecteerd met grote permanente gebouwen. Een 'elck-wat-wils' plan waarin uiteenlopende lobbies zich min of meer zouden kunnen herkennen. Langs de Nieuwe Parklaan zijn de contouren van villa's getekend die in de verte herinneren aan de woonfunctie van het Nieuw Park. Lindo's doorbraak naar het Belgisch Park (ten koste van de Nieuwe Scheveningse Bosjes) is gehandhaafd en sluit aan op de toegang tot het tentoonstellingsterrein.
1909: Van Holkema en Warendorf verschijnen met HGA-KP-062 opnieuw in de discussie over het Park in Aanleg. Dit keer niet met een herinnering aan het Nieuw Park maar met de neutrale aanduiding van een Park in Aanleg en een invulling van drie gebruiksdoelen: weide, bos en bouwgrond (dat laatste langs de randen van het Park in Aanleg.
1913 en 1915: Op de kaarten HGA-KP-176 en HGA-KP-214 verschijnt opnieuw het tentoonstellingsterrein van Berlage op het toneel maar zonder nieuwe amenderingen of preciseringen die zouden kunnen wijzen op een levende discussie; Lindo heeft het ambitieuze plan dan al getorpedeerd; de grond zou ongeschikt zijn voor het dragen van de zware gebouwen. In 1913 is het Park in Aanleg nog wel het toneel van een tijdelijke Landbouwtentoonstelling; een leerzaam experiment voor Gemeente en omwonenden die na de ontruiming met schrik aankijken tegen een troosteloos 'Park in Aanleg' dat de buurt geruime tijd zou ontsieren.
Na 1915 wordt het tentoonstellingsterrein van Berlage door de kaartenmakers kennelijk niet meer serieus genomen. De tijd wordt rijp voor het doorhakken van knopen; de langdurige besluiteloosheid en de voortwoekerende discussie knaagt aan de geloofwaardigheid van het Gemeentebestuur. Na een korte vrijage met het Nederlandsch Olympisch Comité (dat een enorm sportpark annex stadium wil bouwen) keert de discussie terug naar de realiteit. Het Gemeentebestuur wil nu een Park (maar geen villapark zoals oorspronkelijk met het Nieuw Park bedoeld) en om de discussie op dit spoor te houden krijgen twee ambtelijke diensten opdracht in eigen beheer plannen te ontwikkelen waaruit de Gemeenteraad kan kiezen.
1927: HGA-KP-214; het Westbroekpark
De Gemeenteraad kiest voor het voorstel van P. Westbroek, directeur der Gemeenteplantsoenen. Na een gefaseerde uitvoering komt het park in 1926 gereed. Westbroek is dan inmiddels overleden maar zijn naam zal voortleven als de visionaire vormgever van het park; de Gemeenteraad besluit dat het park zijn naam zal dragen. Bovenstaand kaartfragment laat zien dat de Cremerweg (een relict van het tentoonstellingsterrein) niet is geweken voor het Westbroekpark; de lobby voor een tentoonstellingsterrein 'heeft een slag verloren maar de oorlog is niet voorbij' zoals tot in de huidige tijd blijkt.
Maar ook weer bebouwing langs de Nieuwe Parklaan. Met de aanleg van het Westbroekpark kwam de discussie over bebouwing langs de Nieuwe Parklaan opnieuw in beweging. Uiteraard werd het weer een compromis; het uitzicht vanaf de Nieuwe Parklaan over het Westbroekpark moest ontzien worden maar er moesten ook huizen komen. Een beperkte rij van negen villa's werd geprojecteerd, te beginnen met het Weide Huis (Nieuwe Parklaan 60) tot en met Villa Windekind (Nieuwe Parklaan 76). Daarnaast werd in dezelfde tijd de Rudolf Steinerkliniek gebouwd, evenals de huizen tussen de kliniek en de Nieuwe Parklaan; aan dit 'Rudolf Steiner kwartier' werden de huisnummers 14 t/m 30 toegewezen. De huisnummers 32 t/m 58 werden niet gebruikt; werden deze nummers in reserve gehouden voor eventuele latere bebouwing langs de Nieuwe Parklaan tussen de kliniek en het Weide Huis?